De ambitie van dit projectvoorstel is te waken over de levenskwaliteit van alle personen die verblijven in een Arresthuis: van zij die er werken, zij die er geruime tijd moeten verblijven, tot zij die er een bezoek brengen of er mee te maken krijgen in hun omgeving. Het architecturale ontwerp vervult een cruciale rol in het realiseren van deze doelstelling. 

Zoals aangegeven in het rapport van de Koning Boudewijnstichting stelt de ‘Basiswet betreffende het gevangeniswezen’ uit 2005 dat men, vóór alles, de schadelijke gevolgen van detentie moet proberen te beperken om zo de rehabilitatie, het normalisatieproces en de re-integratie van de gedetineerden zo goed mogelijk te laten verlopen. Zo moet de instelling functioneel zijn met een maximum aan veiligheid, er moet een waardige leefomgeving gecreëerd worden voor het personeel, de gedetineerden en externen en de plek moet de voorbereiding tot vrijlating, de vorming en de re-integratie bevorderen. De impact van deze uitgestrekte site op de omgeving moet beperkt worden, zonder daarbij afbreuk te doen aan de symbolische dimensie ervan.

Het Arresthuis als stadswijk

Het ontwerp is gebaseerd op een stedelijke benadering, met het Arresthuis als echte stadswijk: stadspleinen, straten, woningen, tuinen, parken, werkplekken en voorzieningen, perspectieven en visuele ‘vluchtwegen’. Dit wordt al meteen duidelijk aan de ingang van de site, waarna een aaneenschakeling van ruimten met een sterk stedelijk en landschappelijk karakter doorloopt tot aan de verschillende entiteiten: het Voorplein aan de inkom, het Bezoekersplein, de ‘Kade’,…

De Kade is als ruggengraat de ruimte die alle functionele entiteiten met elkaar verbindt. Ze wordt beschouwd als een opeenvolging van ruimten waar tuinen en pleinen elkaar afwisselen.

De hoofdas of de Kade is de grens tussen de ’publieke’ zones aan de westzijde – met administratief centrum, diensten en logistiek - en de ‘residentiële’ zones aan de oostzijde - met zicht op de open ruimte van de spoorwegen en het stadscentrum.

Een rijke en gevarieerde omgeving met afwisseling tussen open publieke ruimten en gesloten volumes

Door de compactheid en densiteit van de gebouwen komt veel ruimte vrij voor groenzones binnen en buiten de muren. Door deze groenstroken en de verscheidenheid aan tuinen te benaderen als wisselende landschappen, wordt de rijkdom van de landschappelijke omgeving van Blue Gate tot binnen de site van het Arresthuis gebracht. Dergelijke overlapping van stedelijke- en natuurelementen brengt de site dan ook dichter bij de vrije leefomgeving, met zintuiglijke rijkdom en biodiversiteit.

De perceptie van binnenuit

De buitenwereld wordt naar binnen gebracht door het variëren van ruimtelijke elementen, architecturale motieven en aanplantingen. Essentieel hierbij is de perceptie van de stad van binnenuit.

De variatie van hoge losstaande volumes maakt mooie verzichten naar buiten toe mogelijk. Door de inplanting van deze volumes krijg je immers niet alleen een uitzicht op de open ruimte van de spoorwegen, maar ook op het landschap van de stad. Ook de hoge verdiepingen van het administratief centrum, waar onder meer het personeelsrestaurant met terras wordt ondergebracht, bieden een mooi uitzicht op de Schelde en het stadscentrum.

In het verlengde van de centrale groenstrook zorgen hoge aanplantingen ervoor dat deze groenzone visueel doorloopt en de blik (en beleving) van de gedetineerden niet stopt aan de perimetermuur. De groene doorsteek aan het inkomgebouw doorbreekt zelfs letterlijk de perimeter en verbindt visueel binnen met buiten.

Om de verarming van de zintuiglijke waarneming – die doorgaans eigen is aan een penitentiaire omgeving - tegen te gaan, wordt hoog ingezet op de landschappelijke dimensie van de buitenruimte en wordt resoluut gekozen voor het gebruik van kwalitatieve materialen. Door dit project wil het ontwerpteam de intense zintuiglijke diversiteit van het ‘gewone’ leven buiten de muren naar binnen brengen.

De architectuur

Vanuit een architecturale ingetogenheid wordt gekozen voor subtiele toon op toon kleurvariaties bij de overgang van het ene materiaal naar het andere, zowel in de gevels als in de buitenaanleg. Bij de keuze van deze materialen is niet alleen rekening gehouden met het Beeldkwaliteitsplan Blue Gate, maar ook met de zintuiglijke eigenschappen van deze materialen.

Drie principes vormen hierbij de basis. Als eerste de puurheid en de tastbaarheid van materialen zoals architectonisch beton en baksteen. Daarnaast het gebruik van materialen die refereren naar het klassieke onderscheid tussen private en openbare stedelijke architectuur: woningen in genuanceerde rode en licht oker-grijze baksteen, ‘publieke’ gebouwen in strakke witte baksteen en ‘industriële’ gebouwen in metaal en witte baksteen.

Tenslotte voor de buitenaanleg wordt uitgegaan van een samenhangende inrichting tussen de verschillende gebouwen door het gebruik van een beperkt materialenpalet, zoals ter plaatse gestort beton, betontegels, bloemenweide, gras, grindgazon.

De wooneenheden

Bij het ontwerp van de wooneenheden is gekozen voor een grote diversiteit aan leef-modules. Er is gewerkt met simplex, duplex en triplex modules. Dit om de omstandigheden in detentie zo goed mogelijk te kunnen aanpassen aan de persoonlijkheid, het profiel en het traject van de gedetineerden en om het leven van iedereen in het Arresthuis zo rustig en aangenaam mogelijk te laten verlopen.

Het landschap

Het wisselen van lucht en wind, de geur van planten en de geluiden van de natuur en omgeving zijn sensaties die de gedetineerde en het personeel afleiding bieden in het zintuiglijk minder prikkelende milieu van een Arresthuis. Er worden verschillende groenzones ontwikkeld, rekening houdend met de eigenheid van elke plek en het verschillend gebruik ervan.

Ons ontwerpvoorstel (een samenwerking met SCAU) werd niet weerhouden.