In Mortsel wou het stadsbestuur een antwoord bieden op het groeiende verkeersprobleem. Vooral ter hoogte van het stadhuis zorgde de drukke Liersesteenweg en het gebrek aan parkeermogelijkheden voor bezoekers aan het stadscentrum ervoor dat een oplossing voor deze site zich opdrong. Een PPS-project werd uitgeschreven voor de heraanleg van het plein, de bouw van een multifunctionele kantoorruimte en een ondergrondse parking. Met als bedoeling het ontsluiten van het plein en het creëren va een open en aangename omgeving rond het stadhuis. Het winnende ontwerp kwam van de hand van Abscis Architecten.

De heraanleg van het plein alleen al was goed voor een oppervlakte van 25000 vierkante meter. De ondergrondse parking diende 505 auto’s vlot te kunnen herbergen en daarbovenop kwam het kantoorgebouw. Doorheen het ontwerpproces scherpte Abscis Architecten het ambitieniveau aan door volop de kaart van het duurzame verhaal te trekken. Dit vertaalde zich onder meer in een opvallende luifel, die compleet is voorzien van fotovoltaïsche cellen. Deze staan in voor de netto-energiebehoefte van de kantoren of 40% van de energiebehoefte van de parking. Ook werd beslist om van de kantoorruimte een passief gebouw te maken.

Het gebouw is niet alleen qua vorm opvallend, maar ook qua materiaalkeuze. De architectuur bestaat uit strakke vezelcementplaten gecombineerd met warme houten ramen en dito mobiele zonnewering. Geen steriele afwerking maar – conform het duurzame verhaal dat de gemeente ondersteunde – overal met FSC-gelabeld hout dat bovendien thermisch is verduurzaamd. Een rationele en koele constructie krijgt daarmee een warm accent. De luiken zorgen bovendien voor dynamiek door – afhankelijk van de hoeveelheid zon en licht – meer of minder open en dicht te gaan. Het gebouw zelf is zo opgevat dat het zowel in zijn geheel verhuurd kan worden als per verdieping. Het gelijkvloers bevat behalve de toegang tot het gebouw en de ondergrondse parking, een kleine, zuidgerichte horecazaak.

Wat visueel in eerste instantie op een enorme uitkraging van maar liefst 10 meter lijkt, is dat in feite niet. De constructieve opzet van het gebouw bestaat uit brugliggers op de hoogste verdieping waaraan de onderliggende verdiepingen zijn opgehangen. Deze liggers zijn zichtbaar op de hoogste verdieping en zorgen ervoor dat deze bijzondere vorm mogelijk is. Er is bewust gekozen om deze niet te verbergen. In een passief gebouw heb je nood aan massa en zijn valse plafonds uit den boze. Er wordt immers ook met nachtspoeling gewerkt en deze constructie laat toe dat de verkoelende lucht het gebouw 's nachts gemakkelijker kan afkoelen.

Abscis Architecten had met de bijzondere vorm ook een begeleidende functie in gedachten, namelijk als verkeerscirculatieknooppunt. Het leidt de fietser naar de publieke fietstunnel die daar begint en die de noord- en zuidzijde van het plein verbindt onder de drukke Liersesteenweg door. Onder de uitkraging rijden de auto’s ook de ondergrondse parkeergarage in en uit en hij leidt de bezoekers van de kantoorruimte tevens naar de ingang van het gebouw dat integraal deel uitmaakt van het plein en dezelfde uitstraling heeft: stedelijk, maar met kleinschalige accenten.

De eyecatcher van het plein is zonder twijfel de luifel die beide delen van het nieuwe plein verbindt. Want voorheen was het geen plein maar een kruispunt aan de drukke Liersesteenweg dat de ruimte duidelijk in twee splitste. Enerzijds had je het stadhuis met bovengrondse parking en aan de overzijde was er een kleine, groene strook met vijver. Om van die ruimte één geheel te maken, dienden een aantal straten te verdwijnen. Die werden door Abscis Architecten vervangen door een rondweg rond het nieuw gecreëerde plein. Het ontwerp is een verfijning en uitwerking van het masterplan dat Robbrecht & Daem destijds had gemaakt voor de site.

Na overleg met de toenmalige groene burgemeester van Mortsel, werd Abscis Architecten ook betrokken bij de materiaalkeuze voor de aanliggende straten en het iets verder gelegen gemeenteplein. Dit om de harmonie tussen beide pleinen te versterken.
Het nieuwe plein is bewust sober gehouden. Zo bevindt het publiek sanitair zich in de ondergrondse parking en ook alle nodige technische infrastructuur die er aanwezig is, is subtiel weggewerkt. Zonder dat het opvalt, heb je op verschillende plaatsen in het plein toegang tot water en elektriciteit. Dit was een vereiste voor zijn multifunctionele doeleinden. Zo staat het ten dienste van de drukke markt die er wekelijks doorgaat en van andere evenementen. Net als de fontein en de zitbanken – vlak voor het stadhuis – die sfeer en rust brengen tijdens de diverse ceremoniële activiteiten. Je merkt er nauwelijks het vloerluik in de grond dat als nooduitgang voor de parkeergarage dient. Ook de verharding in het plein is sober. Natuursteen was een te dure optie, maar de betontegels kregen wel een natuurstenen sierlaag. Door de textuur hier en daar af te wisselen – grof of geslepen – krijg je een versterking van de noord-zuid as van het plein.

Een andere uitdaging voor Abscis Architecten bestond erin het plein – dat er oorspronkelijk eigenlijk geen was – toch die uitstraling te geven. Een plein wordt namelijk normaal gezien omkaderd door de gevels van gebouwen, terwijl die er hier niet overal zijn of te weinig bouwlagen tellen om als dusdanig te functioneren.  Deze gevelfunctie werd dan ook overgenomen door de rij platanen die waar mogelijk werden aangeplant. Deze snelgroeiende en forse bomen vormen een soort van scherm rond het plein. Om ze een lang leven te geven, zijn er ondergrondse, doorwortelbare ruimtes voorzien. De glazen luifel draagt eveneens bij aan de gevelfunctie. Ze is ook opgevat als een bos van bomen. Deze lichtdoorlatende luifel bestaat uit gegalvaniseerde, stalen kolommen met takstructuur. Deze print zorgt voor welgekomen schaduw in de zomer en is onderhoudsvriendelijk door zijn ondoorzichtige karakter. De luifel wordt ’s nachts aangelicht, wat meteen ook de basisverlichting van het plein vormt.

Abscis Architecten blikt dan ook tevreden terug op dit project. Ze zijn erin geslaagd er hun eigen verhaal van te maken en de samenwerking met alle betrokken partijen en de stad Mortsel verliep goed. Niet evident aangezien het over twee legislaturen en bijgevolg twee verschillende partijbesturen ging. Toch waren beide gewonnen voor het duurzame ontwerp. En ook de aannemer geloofde in het verhaal en zocht mee naar oplossingen. In het geval van de luifel was een goede verstandhouding essentieel. Het gaat hier toch om een dure constructie die bovendien uniek is. Het is namelijk de eerste keer dat dergelijke luifel wordt gemaakt met fotovoltaïsche cellen. Met daarnaast het technische hoogstandje voor het kantorengebouw, zijn de aannemer en Abscis Architecten in dit verhaal duidelijk als één team naar voren getreden. Samen hebben ze rust en overzicht weten te creëren in een voorheen chaotische parkeerruimte.

Bron: Plan Magazine 04, 06-01-2017 - Tekst Sam Paret
Fotografie Thomas De Bruyne

Naar het project  'Duurzaam stadsproject Mortsel'