In de Brusselse Marollenwijk wordt momenteel het sociaal woonproject Menslievendheid opgetrokken. Bij oplevering begin 2022 zal het gebouw vijftien kwalitatieve en gevarieerde woonunits herbergen voor de openbare vastgoedmaatschappij de Brusselse Woning en dat allemaal in een hoofdzakelijk houten, geprefabriceerde draagstructuur.

Met acht bouwlagen en een totale hoogte van 25 m mag het woonblok zich dan ook de (voorlopig) hoogste houtskeletbouw van het Brussels Gewest noemen. Het was de bouwheer die al in 2012 het initiatief nam voor de bijzondere bouwmethode. “Omwille van de densiteit van de omgeving en dus de beperkte vrije ruimte rond het bouwblok wilde de Brusselse Gewestelijke Huisvestingsmaatschappij de impact van de werf zoveel mogelijk minimaliseren. De vraag naar prefab houtskeletbouw maakte daarom integraal deel uit van de aanbesteding.” Aan het woord zijn architecten Artyom en Elien Architenko. Samen met Abscis Architecten en Studio Ensemble stond hun bureau Architenko – Urban Design and Architecture in voor het ontwerp van dit Design & Build project. Ook aannemersbedrijven Wyckaert en PxP Projects maken deel uit van het bouwteam, net als ingenieursbureaus Establis (stabiliteit), Boydens (technieken) en Egeon (EPB).

Overspanning

De keuze voor houtskeletbouw had meteen een duidelijke impact op het ontwerp. Zo is het grondplan van Menslievendheid opgebouwd rond optimale overspanningen van 5 m, waarin de vijftien woonunits volgens verschillende configuraties werden ingepast. “We zijn uitgegaan van de maximale overspanning die door de aannemers en ingenieurs werd vastgelegd. Grotere overspanningen zijn met houtskeletbouw weliswaar niet onmogelijk, maar vergen een dikkere vloeropbouw. Rekening houdende met onder meer de stedenbouwkundige voorschriften en eisen inzake toegankelijkheid hanteren we in dit project bouwlagen van 3,06 m hoog. Om binnen die voorwaarden ook een voldoende netto verdiepingshoogte te realiseren, bleken overspanningen van maximum 5 m een goede norm.”

Dat dergelijke parameters direct in het ontwerpproces werden meegenomen, is volgens Architenko een essentiële voorwaarde voor dit type projecten. “Bij houtskeletbouw zijn de mogelijkheden inzake overspanning beperkter dan bij andere bouwmethodes. Je kan een bestaand ontwerp, zeker voor een project van deze schaal, daarom niet zomaar herleiden naar een houtskeletbouw. Zoiets zou heel wat aanpassingen vergen, waardoor het ontwerp dan weer aan waarde kan verliezen. Door meteen in dialoog te gaan met de aannemers, werk je binnen een realistisch kader en blijven dus ook de kwaliteiten van het ontwerp gevrijwaard.”

Hybride

Het zijn in het bijzonder de bovenste zes verdiepingen van Menslievendheid die in houtskeletbouw worden opgetrokken. Om een goede aansluiting te garanderen op de aanpalende parkeergarage, met een hoogte van 5,5 m, worden de eerste twee verdiepingen namelijk volgens een meer traditionele methode in beton gerealiseerd. “Vanuit die betonnen sokkel rijst verder ook een betonnen liftkoker op”, geeft Architenko nog mee. “Die draagt bij aan de stabiliteit van het geheel. Hetzelfde geldt voor de centrale dwarswanden uit CLT, die de verbinding maken tussen houtskeletbouw en betonnen kern. Zij spelen een rol in de weerstand tegen windbelasting en zorgen ervoor dat deze krachten op afdoende wijze van de houtskeletbouw op het beton worden overgedragen.”

Teneinde de brandveiligheid te waarborgen wordt onder meer een brandwerende beplating toegevoegd – E30 of E60, afhankelijk van de locatie – en bijzondere details voorkomen verticale brandoverslag. Het akoestisch comfort is te danken aan ontkoppelde voorzetwanden uit gipskarton enerzijds en een aangepaste vloeropbouw met extra massa anderzijds.

Het resultaat zijn wand- en vloeropbouwen die aan alle hedendaagse eisen voldoen, maar in vergelijking met reguliere bouwmethodes amper de helft van de massa vertegenwoordigen en bovendien uit hoofdzakelijk hernieuwbare materialen zijn opgebouwd. En dat heeft dan weer een positieve invloed op onder meer de fundering, het transport en de totale milieu-impact van het gebouw.

Prefabricatie

Prefabricatie gaat in dit project op voor zowel de houtskeletbouw als het CLT en de massieve sokkel. “Alle houten wand- en vloerdelen werden, zoals vastgelegd door de bouwheer, op voorhand in het atelier van PxP Projects gerealiseerd. Daarmee winnen we aanzienlijke tijd op de werf. Een jaar na de start van de werken zal het project opgeleverd worden. Bovendien zal het werk op de werf veiliger verlopen.”

Prefabricatie heeft volgens Architenko ook belangrijke kwalitatieve voordelen. “Omdat alles in de gecontroleerde context van een atelier gebeurt, kan met een enorme mate van nauwkeurigheid gewerkt worden. Dat betekent dat onder meer isolatie en luchtdichtheid van een veel hoger niveau zijn.”

Op voorwaarde tenminste dat de bronplannen volledig correct worden aangeleverd. “Bij prefabricatie worden de voornaamste doorboringen reeds aangebracht. Op de buitenwanden en plafonds werd in dit geval echter ook een leidingsspouw voorzien. Alle bouwelementen zijn met andere woorden vastgelegd, terwijl de spouw de nodige flexibiliteit biedt om ter plaatse toch nog stopcontacten, verlichting, ventilatie enzovoort te plaatsen, of in de toekomst eventuele aanpassingen door te voeren.”

Het gebruik van BIM was volgens Architenko een noodzakelijke sleutel tot succes. “Pas wanneer het model door alle betrokken partijen gefinaliseerd was, werd het gebruikt om de productietekeningen te genereren. Je wint dus veel tijd op de werf en de foutenmarge wordt gereduceerd, maar het ontwerpproces is wel intensiever. Om dat zo optimaal mogelijk te organiseren, is het essentieel dat alle bouwpartners, en niet het minst de aannemer, op tijd in het project betrokken worden. Het vereist een intensieve samenwerking doorheen het volledige ontwerptraject.”

Bron: DIMENSION 61 - Tekst: Ir.-arch. Elise Noyez - Foto’s : Architenko